خزانه جواهرات ملی ایران

خزانه جواهرات ملی ایران

جواهرات ملی ایران (تا پیش از سال ۱۳۵۷ جواهرات سلطنتی ایران) به مجموعه‌ ای از جواهرات سلطنتی گفته می‌شود که طی صدها سال توسط پادشاهان مختلف ایران جمع‌آوری گردیده و چه به صورت پیاده و چه به صورت ساخته شده اکنون در موزه جواهرات ملی ایران وابسته به بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران نگهداری می‌شوند. آغاز جمع‌آوری این جواهرات به صورت جدی به دوران صفویه بازمی‌گردد و پس از آن گاهی پادشاهانی قطعاتی را به آن افزوده‌اند و گاهی در هنگام تغییر حکومت‌ها، بخش‌هایی از آن به تاراج رفته‌است. این مجموعه یکی از بزرگترین مجموعه‌های جواهر در جهان بوده و قدمت برخی از جواهرات این مجموعه به اساطیر و پیش از تاریخ بازمی‌گردد. این جواهرات امروزه به عنوان بخشی از فرهنگ و تاریخ ایران شناخته شده و همچون سایر عناصر شناخت فرهنگی مانند معماری، رسوم، رقص و هنر عنصری برای شناخت فرهنگ ایرانی به‌شمار می‌رود. تا پیش از انقلاب ۱۳۵۷ ایران، در برخی از مراسم رسمی همچون ازدواج‌ها و تاجگذاری از جواهرات ملی استفاده می‌شد.

جواهرات مختلف در موزه

 الماس دریای نور

 موزه جواهرات ملی گنجینه ای بی نظیر از طلا و جواهرات ایران است. یکی از بزرگ ترین جواهرات الماس صورتی در جهان الماس دریای نور، که حدود 182 قیراط وزن دارد و قبل از تراش بیش تر از این عدد وزن داشته، است. همچنین می توان گفت یکی از کمیاب ترین الماس ها در دنیاست، که به رنگ صورتی وجود دارد. الماس دریای نور تا زمان ناصر الدین شاه در یکی از بازوبندهای سلطنتی خود نمایی می کرد، اما از زمان ناصرالدین شاه به بعد استفاده از بازو بند فسخ شد. این الماس با شکل قابی زرین و طرح هایی از شیر و خورشید تشکیل شده است. در یک سمت الماس دریای نور عبارت سلطان صاحبقران فتحعلی شاه قاجار قابل مشاهده است. بر اساس داستان های افسانه ای می توان گفت این الماس در دسته شمشیر افراسیاب بوده و بعد از جنگ با تورانیان به دست وی رسید که بعد ها در زمان حمله تیمور به غارت برده می شود. علاوه بر این افسانه ها می توان گفت در سال 1172 خورشیدی هنگام جنگ نادرشاه با هند از این الماس اسم هایی بر سر زبان ها افتاده است. الماس مورد نظر  بعد از قتل نادرشاه به دست نوه وی رسید و بعد از آن هم امیر علم خان الماس را به دست آورد. بعد از امیر خان  محمد حسن خان قاجار، لطفعلی خان زند و آقا محمد خان قاجار کسانی بودند که الماس دریای نور را در اختیار داشتند. هنگامی که این الماس به دست ناصرالدین شاه افتاد توانست تولیت مخصوصی برای آن قرار دهد.

کره جواهر نشان

از دیگر جواهراتی که در موزه وجود دارد، کره جواهر نشان است که در انتهای سالن موزه قرار دارد و حجم طلای استفاده شده برای این کره خود نمایی می کند. این کره جواهر نشان در سال 1253 خورشیدی به دستور ناصرالدین شاه قاجار ساخته شد، سرپرستی ساخت این کره را ابراهیم مسیحی در اختیار داشت. این فرد از جواهرات سلطنتی برای ساخت کره استفاده کرد. دریا ها در این کره با استفاده از زمرد و خشکی ها به وسیله یاقوت های گران بها تزئین شده است.

تاج کیانی

تاج کیانی از زمان ساخت موزه در این موزه قرار داشته است. هنگام وارد شدن به موزه تاجی پر زرق و برق را خواهید دید که به دستور فتحعلی شاه قاجار ساخته شده است. این تاج را بعد از فروپاشی حکومت ساسانیان به شکل تاج های آن زمان ساخته اند و با سنگ های قیمتی زمرد، الماس، مروارید و یاقوت ساخته شده است. بلندی این تاج به 32 سانتی متر می رسد. در زمان حکومت پهلویان رضا شاه برای تاج گذاری خود از تاج کیانی استفاده نکرد به همین علت تاج را به موزه جواهرات ملی اهدا کردند.

جقه نادری

جقه نادری یکی از مشهور ترین جواهرات در ایران محسوب می شود که در قرن دوازدهم هجری ساخته شده است. این اثر را با زمردی درشت در میان الماس های متنوع ساخته اند. سه آویز سبز زمردی در زیر جقه برای زیبایی استفاده شده است. قسمت بالایی جقه به 7 قسمت تقسیم شده است و در هر قسمت آن دو ریسه از برگ  گل الماس در آن دیده می شود. نیمتاج نورالعین که در این موزه قرار گرفته است متعلق به فرح پهلوی بوده، که اثر جواهر ساز معروف نیویورکی است و در سال 1338 زمان مراسم عروسی وی بر سر فرح گذاشته شد و قسمتی از الماس دریای نور است، چرا که نیمتاجی به رنگ صورتی در بالای آن می درخشد.

تاج پهلوی

 تاج پهلوی که به دستور رضا شاه ساخته شده است در مراسم تاج گذاری او و فرزند وی محمد رضا شاه بر سر آن ها گذاشته شد که در سال 1304 گروهی از جواهر سازان ایرانی آن را ساخته اند. اگر به صورت موشکافانه در این تاج بنگرید بدنه ای از جنس طلا و نقره را خواهید دید که با الماس های برلیان یاقوت کبود و مروارید آن را تزئین کرده اند. در اطراف تاج کنگره هایی وجود دارد که به سبک پادشاهان ساسانی ساخته شده است. زیر کنگره آن الماسی زرد رنگ وجود دارد. جواهراتی که در این تاج استفاده شده است شامل 3380 قطعه الماس و 2 قطعه یاقوت و 5 قطعه زمرد و 368 قطعه مروارید می شود.

تخت نادری

هنگامی که وارد سالن موزه جواهرات می شوید زمانی که به انتهای سالن برسید، تختی را خواهید دید که با زرق و برقی خاص توجه همه را به خود جلب می کند. این صندلی به دستور فتحعلی شاه قاجار ساخته شده است و 22 قطعه جواهر قیمتی در آن به کار برده اند.شکل و تزئینات تخت نادری که از تخت های مشهور دوره قاجار است از تخت  طاووس هم زیبا تر شد. پشت انداز این تخت نقشی از ترنج و جواهر درشت است که در دو سمت آن نقش دو اژدها پیچ خرده یا سمندر دیده خواهد شد.

کلاه عباس میرزا

کلاه عباس میرزا که از جنس پارچه اطلس و مخمل قرمز ساخته شده است و بر روی آن پولک دوزی هایی دیده می شود، همچنین زمردی درشت بر روی آن قرار دارد می تواند چشم هر گردشگری را به سوی خود جذب نماید.

تخت طاووس

 تخت طاووس  یا تخت خورشید در سال1216 هجری قمری به دستور فتحعلی شاه قاجار ساخته شد. این تخت در ابتدا تخت خورشید نام داشت، اما بعدها که فتحعلی شاه با طاووس تاج الدوله ازدواج نمود نام تخت را به طاووس تغییر دادند. بعضی از مورخان این تخت را همان تخت افسانه ای طاووس می نامیدند، اما بعدها با بررسی هایی که انجام شد معلوم شد که این تخت ارتباطی به تخت طاووس نادری ندارد.بعد از مرگ فتحعلی شاه، ناصر الدین شاه دستور داد تعمییرات و تغییراتی را در تخت ایجاد نمایند و نحوه ساخت تخت را هم بر روی آن نوشتند. تا سال 1360 این تخت را در تالار کاخ گلستان نگهداری می کردند اما در همان سال آن را به خزانه بانک ملی انتقال دادند.

تاج و گردنبند فرح پهلوی

از دیگر تاج هایی که در این موزه مشاهده می شود تاجی است که شاه بانو فرح پهلوی در زمان تاج گذاری بر سر خود گذاشته است و تنها این فرد آن را استفاده کرده است. محمد رضا شاه بعد از اعتراض هایی که در دهه 40 ایجاد شد برنامه هایی را در قالب انقلاب سفید انجام داد و یکی از اقدامات او آزادی زنان ایرانی بود به همین علت تصمیم گرفت تا مراسمی را برای تاج گذاری همسر خود اجرا نماید. این کار را تا قبل از آن هیچ پادشاهی انجام نداده بود.برای این تاج گذاری از جواهر ساز فرانسوی خواسته شد که تاجی را در شان و شایسته شاه بانو فرح طراحی نماید و برای ساخت آن از سنگ ها و جواهرات خزانه استفاده شود، به همین علت برای ساخت تاج به ایران آمدند و شش ماه برای ساخت این تاج تلاش هایی را انجام دادند.این تاج از طلای سفید ساخته شده است و تزئین آن به وسیله 36 زمرد سبز، 34 یاقوت سرخ، 105 مروارید و 1469 قطعه الماس انجام شده است، همچنین از یک زمرد سبز رنگ و 2 اسپینل استفاده کرده اند.از دیگر جواهراتی که در زمان تاجگذاری فرح به وی داده شد گردنبند زمرد نشان بود که آن را هم همان شرکت فرانسوی ساخته بود، جنس بدنه آن از طلا و پلاتین می باشد و در بین آن زمردی وجود دارد  که الماس های سفید و کوچکی آن را احاطه کرده اند.

کمربند زرین

کمربند زرین از جواهرات مشهور دیگر این موزه است که طول آن 119 سانتی متر است و با قطعه ای زمردی آن را ساخته اند. گردنبند الماس و زمرد که پایه ای نقره ای دارد  و روی آن سنگ های گرانبهای زمرد و الماس استفاده شده است، از شاهزادگان قاجار به دختر فتحعلی شاه قاجار رسید. آفتابه لگن هم جز جواهرات سلطنتی به شمار می رود، چرا که در ساخت آن از جواهرات مختلفی استفاده شده است و مانند دیگر اشیاهای گران بها آن را در موزه نگهداری می کنند.در بین این جواهرات شمشیرهای ملی و سپرهای جواهری وجود دارد که هر کدام از جایگاه خاصی برخوردار هستند. شمشیر فتحعلی شاه قاجار در بسیاری از جنگ های او دیده شده است. فتحعلی شاه به شمشیر علاقه زیادی داشت  که این باعث شده بود خش های زیادی بر روی شمشیر وی ایجاد شود. پره هلالی شکل این شمشیر  که قدمت  آن به زمان ایران باستان بر می گردد از ویژگی های منحصر به فرد این شمشیر است.شمشیر سلطنتی از دیگر شمشیرهایی است که درون این موزه نگهداری می شود و به ناصرالدین شاه تعلق دارد. شمشیر دسته عاج که در زبان فارسی به آن پاتاقان گفته می شود دارای 73 سانتی متر طول است. شمشیر نادرشاه از دیگر اشیاهای گران بهای این موزه است که نادر شاه در زمان حمله به هندوستان از آن استفاده کرده است و انواع جواهرات مثل زمرد، الماس، یاقوت و … را بر روی آن به کار برده اند. خنجر نگین دار و سپر نادری هم از دیگر وسیله های موجود در موزه می باشند. تمامی جواهراتی که در این موزه وجود دارد از جذابیت خاصی برخوردار هستند. از این جواهرات نمونه های دیگری هم وجود دارد  که بعضی از آن ها کادو و اهدایی کشورهای دیگر و بعضی دیگر ساخته دست طراحان ایرانی است.

مجموعه سنگ‌های قیمتی خزانه جواهرات ملی

تمام جواهرات و آثاری که برای‌تان توصیف کردیم تنها گوشه‌ای از جذابیت‌ها و زیبایی‌های خزانه جواهرات ملی ست. از هر کدام از آثاری که تاکنون نام بردیم چندین و چند نمونه دیگر وجود دارد که برخی از آنها اثر هنرمندان ایرانی و برخی کادوهای پیشکشی کشورها و دولت‌های دیگر به شاهان ایران است؛ اما موضوع جذاب دیگری که در بازدید از خزانه جواهرات توجه‌تان را به خود جلب می‌کند سنگ‌های قیمتی پیاده‌ای ست که نظیر آنها در هیچ جای دیگر دنیا دیده نمی‌شود. از ردیف مرواریدهای ریزی که به صورت رشته‌های طولانی درآمده‌اند و در تزئین پرده‌های کاخ‌ها و خانه‌ها مورد استفاده قرار گرفته‌اند تا بزرگترین لعل سرخ دنیا (که بر اساس افسانه‌ای قدیمی به لعل سامری معروف است)، بزرگ‌ترین الماس صورتی دنیا و یکی از بزرگ‌ترین یاقوت‌های جهان. مجموعه جذاب دیگری که در میان جواهرات پیاده اینجا توجه‌ها را به خود جلب می‌کند، الماس‌های زرد آفریقایی ست که ناصرالدین شاه در سفر خود به اروپا آنها را خریداری کرد و تعدادی از آنها در ساخت جواهرات مختلف مورد استفاده قرار گرفت. اما ماجراجویی در سنگ‌های پیاده این مجموعه تنها به این الماس‌های زرد ختم نمی‌شود، الماس‌های سرخ و سیاهی در خزانه جواهرات وجود دارد که در دنیا بسیار کمیاب هستند و تماشای آنها نصیب هرکسی در جهان نمی‌شود.

تاریخچه

استفاده از جواهرات در ایران ریشه بسیار کهن دارد. در طول تاریخ، پادشاهان ایران هرگاه از جنگ‌های خارجی و نا آرامی‌های داخلی فراغتی حاصل می‌نمودند، به تجمل و جمع‌آوری جواهرات همت می‌گماشتند. با حمله اعراب به ایران، بخش عمده‌ای از این جواهرات از بین رفت که داستان فرش بهارستان خسرو، از جمله رقت‌بارترین حوادث است. حکومت‌های پس از اسلام نیز بعد از مدت کوتاهی به تدریج در جمع‌آوری این نفایس کوشیده‌اند که بخشی از این جواهرات (دوران اسلامی) هنوز در ایران موجود است. با این‌حال تا دورهٔ صفویان اطلاعات دقیقی راجع به چگونگی جمع‌آوری و نگهداری این نفایس وجود ندارد. اين جواهرات و نوادر برای زمامداران و حاکمان در طول تاريخ حکم زينت و زيور را داشته و اغلب شکوه و جلال دربار را نشان می‌داده است، ليکن پشتوانه قدرت و ذخيره خزانه مملکتی نيز محسوب می‌شده است.

پادشاهان ایرانی تا پیش از دورهٔ صفوی نسبت به جمع‌آوری، حفظ و نگهداری جواهرات و سنگ‌های زینتی اقدام نکرده بودند. در دوران صفوی پادشاهان با ارسال سفرایی به کشورهای مجاور، اقدام به خرید، جمع‌آوری و حفظ جواهرات موجود و خریداری شده کردند.پس از سقوط سلسله صفویه به دست هوتکیان مقداری از این جواهرات به قندهار منتقل شد که با فتوحات نادرشاه بخش زیادی از آن‌ها به دست وی افتاد. نادرشاه افشار جهت بازپس‌گیری بخشی از این جواهرات که به هندوستان فرستاده شده بود، نامه‌های متعددی را برای پادشاه هندوستان فرستاد، اما چون پاسخی نیافت با سپاه خویش راهی هندوستان شد. لشکرکشی نادر موجب آن شد که پادشاه هند هدایا و جواهرات زیادی را به نادرشاه اهدا کند. بخش زیادی از هدایا و غنایمی که نادرشاه از هندوستان جمع‌آوری نموده بود، هرگز به ایران نرسیدنادرشاه پس از بازگشت به ایران به رسم آن روزگار بخشی از غنایم و هدایا را به حکام، امیران و پادشاهان کشورها و دیارهای اطراف ایران بخشید، مقداری از غنایم به آستان قدس رضوی و بخشی دیگر را به سپاهیان اعطا نمود پس از قتل نادر شاه یکی از سردارانش به نام احمد بیگ افغان ابدالی دست به غارت جواهرات خزانه زد و بخشی از این جواهرات از جمله الماس کوه نور که بعدها به ملکهٔ انگلستان اهدا شد، هرگز به ایران بازگردانده نشد.